[ELLE Voice] Bên trong bộ não của tiến sĩ Lisa Mosconi
Lisa Mosconi được ví như “Nàng Mona Lisa của khoa học thần kinh”. Vài năm trước, cô đã khởi động sáng kiến Women’s Brain tại trường Weill Cornell Medicine ở New York. Từ đó, cô được thời báo The Times vinh danh là một trong những “hình mẫu phụ nữ hàng đầu trong khoa học”.
Nói về thời kỳ mãn kinh có thể là điều cấm kỵ đối với nhiều người, nhưng với nhà thần kinh học người Mỹ gốc Ý, Tiến sĩ Lisa Mosconi, thì không. Sau 20 năm nghiên cứu và trải qua những biến cố gia đình, cô nhận ra rằng mãn kinh có thể ảnh hưởng đến não bộ của phụ nữ cùng với mối liên hệ tiềm ẩn về bệnh Alzheimer.
Trong cuốn sách mới nhất của mình – The XX Brain: The Groundbreaking Science Empowering Women to Maximize Cognitive Health and Prevent Alzheimer’s Disease, Lisa chia sẻ nhiều kiến thức và những lời khuyên bổ ích, khiến nó trở thành cuốn sách mà mọi phụ nữ cần phải đọc. Bởi vì “sức khỏe não bộ là sức khỏe của phụ nữ!”.
Chị đã trở thành một nhà khoa học như thế nào? Đặc biệt, điều gì đã thu hút chị nghiên cứu về não bộ của phụ nữ?
Tôi sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa học. Cha mẹ tôi đều là nhà khoa học và nhà vật lý hạt nhân. Tôi đã lớn lên cùng với những nghiên cứu và thí nghiệm của họ. Trị số P và số liệu thống kê là nội dung những cuộc trò chuyện trong bữa tối của chúng tôi. Vì vậy, chẳng biết từ khi nào, tôi đã luôn nghĩ rằng mình sẽ trở thành một nhà khoa học. Khoảng 7 hay 8 tuổi, tôi đã nói với bà rằng mình sẽ trở thành một bác sĩ tâm thần, và khi lớn hơn một chút là nhà tâm lý học. Khi lên đại học, tôi nhận ra tình yêu dành cho sinh học. Tôi muốn nghiên cứu sinh lý học, phân tử, cơ chế… và đó chính xác là những gì tôi đã làm. Sau 5 năm trong ngành khoa học thần kinh, tôi chuyển sang ngành y. Tôi lấy được bằng Tiến sĩ Khoa học thần kinh và Y học hạt nhân, một phần của ngành X-Quang và quét hình ảnh não.
Tại sao chị lại quan tâm đến não bộ từ khi còn trẻ như vậy?
Tôi cảm thấy bối rối trước hành vi của con người. Chỉ là tôi không thể hiểu được thế giới xung quanh mình, tại sao những đứa trẻ khác lại chạy nhảy, la hét và khóc lóc. Không giống như những đứa trẻ khác, tôi không biết Lọ Lem là ai, nhưng tôi biết mọi thứ về Thuyết tương đối. Mẹ tôi dạy vật lý hạt nhân và tôi thường đi theo bà đến các lớp học khi mới 10 tuổi. Học sinh của bà từng là người giữ trẻ của tôi. Tôi có thể nhớ một trong số họ. Sandro, hiện là giáo sư tại Đại học Khoa học, anh ấy thường cõng tôi trên vai và kể cho tôi nghe mọi thứ về leo núi, nhưng thường sẽ là “đây là cách đo cường độ”, “đây là cách đo trọng lực”, tất cả đều là “cách thế giới tự nhiên hoạt động”. Thế nên, tôi cũng không biết nữa, nó cứ thế xảy ra thôi!
Chị đã khám phá ra mối liên hệ đột phá giữa mãn kinh và bệnh Alzheimer như thế nào?
Từ câu chuyện của gia đình tôi. Tôi lớn lên với bà, một người phụ nữ cứng rắn. Bà là một trong những người phụ nữ đầu tiên ở Ý vào đại học chuyên ngành kinh tế. Tất cả kỷ niệm thời thơ ấu của tôi đều gắn liền với bà, hai em gái và em trai của bà. Khi tôi đang học tiến sĩ, bà bắt đầu bị suy giảm nhận thức và sau đó là chứng sa sút trí tuệ. Bà sống cùng tầng với cha mẹ tôi ở Florence. Thế nên, chúng tôi đã tận mắt chứng kiến bệnh tình của bà và rất sốc vì điều đó. Bà tôi qua đời ở tuổi 95 sau gần 10 năm sống chung với bệnh Alzheimer, và hai em gái của bà cũng vậy. Còn em trai của bà thì không. Nhân lúc đang nghiên cứu về Alzheimer, tôi đã hỏi người hướng dẫn của mình cũng như bất cứ ai có thể biết về căn bệnh này. Liệu tôi có cùng chung số phận với bà? Có phải mẹ tôi cũng sẽ mắc bệnh Alzheimer? Có sự khác biệt nào giữa nam và nữ không? Ở thời điểm cách đây gần 20 năm, không ai có thể trả lời được. Những gì chúng tôi biết là tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer cao hơn ở phụ nữ, chiếm 2/3 số bệnh nhân. Tại sao lại như vậy? “Bởi vì nữ giới sống lâu hơn nam giới. Đó là căn bệnh của tuổi già”, mọi người thường trả lời như vậy. Nhưng điều đó không hợp lý với tôi. Khi bạn kiểm tra tuổi thọ, nữ giới không thực sự sống lâu hơn nam giới.
Và bây giờ phụ nữ còn hút thuốc và uống rượu – những tác nhân làm giảm tuổi thọ của họ?
Đúng vậy, đó là sự thật. Ngay cả khi đã tính đến tất cả những yếu tố trên, phụ nữ cũng chỉ sống lâu hơn đàn ông khoảng 4 năm rưỡi ở Mỹ và ở châu Âu là 3 năm. Ở Anh, thời gian chênh lệch chỉ là 2 năm rưỡi, nhưng bệnh Alzheimer là nguyên nhân số một khiến phụ nữ qua đời. Sự khác biệt chỉ là 2 năm, không phải là 10! Điều quan trọng là bệnh Alzheimer không bỗng nhiên xuất hiện khi bạn 70, 75 hay 80 tuổi, mà nó đã tiềm tàng trong não của bạn từ nhiều thập kỷ trước. Đây là một căn bệnh âm ỉ, một quá trình diễn ra rất chậm rãi, từ tốn, bắt đầu khi bạn bước sang tuổi trung niên. Vậy điều gì đã xảy ra ở tuổi trung niên của phụ nữ – mà không xảy ra với đàn ông – có thể giải thích vì sao phụ nữ dễ mắc bệnh Alzheimer hơn? Đó là thời kỳ mãn kinh. Không ai trong lĩnh vực của tôi nói về thời kỳ mãn kinh. Khám phá lớn này đã giúp chúng tôi nhận ra rằng não của phụ nữ có sự thay đổi khi họ trải qua thời kỳ mãn kinh ở độ tuổi 40-60, trong khi não của nam giới không có nhiều thay đổi ở độ tuổi đó.
Vì sao não bộ phụ nữ bị ảnh hưởng bởi thời kỳ mãn kinh?
Trước hết, não và buồng trứng của chúng ta là một phần của hệ thần kinh nội tiết. Mỗi ngày trong đời của người phụ nữ, não giao tiếp với buồng trứng và buồng trứng phản hồi lại não. Do đó, sức khỏe của buồng trứng có liên quan đến sức khỏe của não và ngược lại. Đồng thời, các hormone như estrogen không chỉ tham gia vào quá trình sinh sản mà còn tham gia vào chức năng của não. Estrogen nói riêng, hay estradiol (hormone sinh dục nữ do buồng trứng tiết ra), là chìa khóa thực sự để sản xuất năng lượng trong não. Chính vì vậy, các tương tác với hệ thống sinh sản là yếu tố quyết định đối với quá trình lão hóa não ở phụ nữ.
Chúng ta biết rằng hormone có mức độ khác nhau giữa hai giới: nam giới có nhiều testosterone hơn, nữ giới có nhiều estrogen hơn. Nhưng vấn đề là những hormone này có tuổi thọ khác nhau. Testosterone không mất đi cho đến cuối đời. Trong khi đó, estrogen sẽ bắt đầu giảm dần vào tuổi trung niên, trong thời kỳ mãn kinh, mà không có bất kỳ triệu chứng nào. Khi phụ nữ nói rằng họ bị bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm, mất ngủ, suy giảm trí nhớ, trầm cảm, lo lắng, những triệu chứng đó không bắt đầu ở buồng trứng. Chúng bắt đầu từ não. Đó là những triệu chứng thần kinh.
Rất nhiều bệnh nhân đã nói với tôi một cách dè dặt rằng họ cảm thấy như tâm trí đang đùa giỡn với họ. Vì vậy, tôi thực sự muốn hợp thức hóa điều này, bởi vì nó là sự thật. Và, để làm rõ một lần nữa, nếu bạn cũng cảm thấy như vậy, bạn không phải bị điên đâu. Điều quan trọng là bạn phải hiểu rằng: Ồ, bộ não của tôi đang thay đổi và tôi cần phải chăm sóc bản thân, để bộ não của tôi có cơ hội tái điều chỉnh, tái đánh giá, tập hợp lại và tiến về phía trước. Nó cho phép một đường cơ sở mới. Đó là những gì chúng tôi đang nghiên cứu – “thời kỳ mãn kinh duyên dáng”.
Chúng ta có nên tuân theo một chế độ ăn uống đặc biệt?
Lời khuyên của tôi là ăn nhiều thực vật hơn. Trái cây và rau quả chứa tất cả các chất dinh dưỡng quan trọng, chúng cũng chứa chất chống ôxy hóa để hỗ trợ quá trình lão hóa tế bào. Chúng cũng là chất chống viêm và bao gồm các axít béo lành mạnh, thiết yếu, rất nhiều vitamin và khoáng chất, tất cả đều hỗ trợ sức khỏe nội tiết tố. Đặc biệt là chất xơ. Chất xơ không chỉ giúp tiêu hóa thức ăn mà còn là một chất điều hòa nội tiết tố. Tôi muốn chắc chắn rằng mọi người đều biết điều này.
Một lý do khác khiến trái cây và rau quả rất tốt cho sức khỏe của phụ nữ là vì chúng rất giàu estrogen. Estrogen là một loại hormone cổ, nghĩa là thực vật sản sinh ra estrogen, động vật cũng vậy và tất nhiên là cả phụ nữ. Hormone estrogen có thể di chuyển qua các loài. Vì vậy, khi chúng ta ăn thực vật, lượng estrogen sẽ đi vào máu và sau đó bắt chước tác động của estrogen trong cơ thể. Các nguồn tốt nhất là đậu nành và các sản phẩm từ đậu nành, đặc biệt là khi lên men vì chúng an toàn hơn: tempeh, miso, thậm chí là đậu phụ nếu nó hữu cơ… Những nguồn khác bao gồm hạt vừng, hạt lanh, đậu gà, mơ khô, mận khô (rất tốt cho tiêu hóa) và ngũ cốc nguyên hạt, đậu lăng, các loại đậu nói chung và trái cây. Đặc biệt là các loại quả mọng như dâu tây, việt quất, mâm xôi đen và cả trái cây nhiệt đới. Có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những phụ nữ ăn ba cốc quả mọng mỗi tuần có nguy cơ suy giảm nhận thức thấp hơn so với những phụ nữ không ăn, còn những người ăn trái cây nhiệt đới mỗi tuần một lần có khả năng sinh sản tốt hơn. Và tin vui là sô-cô-la đen có chứa phytoestrogen, cũng rất tốt!
Để ngăn ngừa bệnh Alzheimer, chúng ta có nên rèn luyện trí não giống như rèn luyện cơ thể không? Ví dụ như chơi Sudoku hoặc đọc sách?
Đúng vậy, chìa khóa chính là học tập. Học tập là cách rèn luyện dành cho não bộ cũng giống như tập thể dục đối với cơ bắp vậy. Nó thực sự khiến bộ não bị căng thẳng một cách lành mạnh để tạo ra kết nối giữa các phần não khác nhau. Vì vậy, bộ não trở nên mạnh mẽ hơn khi các kết nối được củng cố bất cứ khi nào bạn học được điều gì đó mới. Ngoài ra, hãy đầu tư vào những thứ thực sự kích thích các tế bào thần kinh. Nếu bạn thích xem phim, tại sao bạn không thử xem một bộ phim tài liệu. Bạn cũng có thể học một ngôn ngữ mới hoặc một công thức nấu ăn mới. Bất cứ điều gì khiến bạn hạnh phúc, bất cứ sở thích nào của bạn, chỉ cần bạn tìm cách để kích thích sự học hỏi.
Bài: Dolata Virginie
Chuyển ngữ: Đoàn Trúc
Ảnh: Allison Hooban Photography
Nguồn: Tạp chí Phái đẹp ELLE
