Gốm Biên Hòa: Những vết khắc vượt thời gian

Những đề tài bình dị theo tinh thần Á Đông như gà vịt, heo mèo, đến trúc mai, hoa dây, quy giáp…

Tạo dáng của bình trà có quai gần gũi với người Việt.

Sự hòa quyện Đông – Tây là điểm rất dễ nhận thấy trong các hiện vật gốm Biên Hòa. Lấy ví dụ từ việc tạo dáng của bình trà có quai rất gần gũi với người Việt, được tôn thêm phần chân đế cao theo kiểu thức Tây Âu, trang trí thân bình bằng đồ án Bạch Mai trên nền men xanh đồng trổ bông (Vert de BienHoa) đặc trưng riêng của gốm Biên Hòa, hoặc bộ tách – dĩa kiểu Tây sử dụng đồ án trang trí khóm trúc. Tất cả đều sử dụng thủ pháp khắc chìm – tô men, tạo nên nét đẹp – lạ, pha lẫn sự giản dị nhưng không kém phần quý phái.

Sự hòa quyện Đông – Tây là điểm rất dễ nhận thấy trong các hiện vật gốm Biên Hòa.

Lối tạo hình gần gũi, chân phương của thể loại tượng gốm Biên Hòa từng “gây sốc” với người tham quan và đạt huy chương vàng trong Hội chợ Triển lãm Quốc tế về Mỹ thuật trang trí và Công nghệ hiện đại tại Paris (1925). Hình tượng gà mộc mạc, chỉ với ba nét khắc chìm sâu đã đủ biểu lộ chiếc cánh rất duyên, kết hợp độ hỏa biến của ô-xít đồng pha trong men tro tạo nên một bảng màu lạ, thanh nhã và rất dễ trang trí, trình bày ở mọi không gian nội – ngoại thất.

Hình tượng gà mộc mạc, chỉ với ba nét khắc chìm sâu đã đủ biểu lộ chiếc cánh rất duyên…

Người thợ gốm mất từ 1 – 2 ngày để có thể hoàn thiện công đoạn tạo hình, khắc chìm hoa văn lên cốt gốm của chú heo như trong hình.

Điểm ưu việt tạo nên vẻ đẹp của gốm Biên Hòa chính là yếu tố thủ công. Từ công đoạn nhào đất, tạo hình bằng bàn xoay hoặc in khuôn, đến khắc chìm, chạm lộng, tô men, trang trí trên gốm, đều làm bằng tay. Người thợ gốm mất từ 1 – 2 ngày để có thể hoàn thiện công đoạn tạo hình, khắc chìm hoa văn lên cốt gốm của chú heo như trong hình. Màu sắc của sản phẩm lại lệ thuộc vào người thợ chấm men, sản phẩm hoàn chỉnh lệ thuộc vào thợ đốt lò. Thế nên sự giản dị, gần gũi thân thuộc của gốm chỉ là cảm nhận ban đầu, nhưng chú ý vào chi tiết sẽ thấy ở đó là cả một xâu chuỗi những công đoạn chế tác đầy phức tạp, kỳ công.

Mang đặc trưng là gốm trang trí mỹ thuật, sản phẩm gốm Biên Hòa rất đa dạng về kiểu dáng, chủng loại, kích cỡ, màu men, đồ án trang trí…

Mang đặc trưng là gốm trang trí mỹ thuật, sản phẩm gốm Biên Hòa rất đa dạng về kiểu dáng, chủng loại, kích cỡ, màu men, đồ án trang trí… trong đó các kiểu thức tạo dáng thể loại bình trang trí là đa dạng hơn cả, từ dáng đứng, chuông, trụ, chum, với đủ kích cỡ cao thấp khác biệt. Do đồ án trang trí khắc chìm và tô men đều làm bằng thủ công nên mọi sản phẩm gốm Biên Hòa đều không hoàn toàn đồng nhất. Đó cũng là một trong những nguyên do khiến giới sưu tầm, trang trí nội thất yêu thích gốm nơi đây là vậy.

Do đồ án trang trí khắc chìm và tô men đều làm bằng thủ công nên mọi sản phẩm gốm Biên Hòa đều không hoàn toàn đồng nhất.

Nét khắc chìm của gốm Biên Hòa tạo hiệu ứng thị giác về phân chia mảng – miếng trên đề tài trang trí rất hiệu quả. Thợ chấm men sẽ dựa trên đường nét khắc chìm để biểu đạt cảm xúc cho sản phẩm bằng việc phối màu, hoặc giản đơn là để cốt thai gốm mộc như chiếc bình mang đồ án Lão Mai, tôn lên vẻ già nua, quý phái của nhành mai, nhưng vẫn rất thô mộc, gần gũi.

Chiếc bình mang đồ án Lão Mai, tôn lên vẻ già nua, quý phái của nhành mai, nhưng vẫn rất thô mộc, gần gũi.

“Đặc sản” khắc chìm – tô men trên gốm Biên Hòa thực chất là một lợi thế để kiểm soát độ đồng đều trong lúc vào men lên cốt thai gốm. Những định hình của đường khắc chìm tạo nên mảng – miếng, ô – múi rất rõ ràng đúng theo ý đồ của người chế tác. Việc sử dụng bảng màu men phong phú và đa dạng đã góp phần đẩy cao yếu tố mỹ thuật và tính đương đại lên sản phẩm, nhờ vậy dầu đã hơn trăm năm hình thành và phát triển, gốm Biên Hòa vẫn được người yêu gốm săn tìm, chiếm giữ một vị trí đặc biệt ở các không gian trưng bày và sưu tập tư nhân trong – ngoài nước.