Theo hai nhà tâm lý học người Mỹ Shelly Duval và Robert Wicklund, tự nhận thức bản thân (self awareness) là khả năng thấu hiểu chính mình. Cụ thể, đó là khi chúng ta ý thức sâu sắc về mỗi hành vi, suy nghĩ và cảm xúc của bản thân. Một người có khả năng tự nhận thức cao sẽ có thể tự đánh giá bản thân một cách khách quan, đồng thời kiểm soát tốt các cảm xúc, biết điều chỉnh hành vi sao cho phù hợp và hiểu rõ cái nhìn của người khác về mình. 

Việc hiểu rõ về bản thân sẽ giúp chúng ta tin tưởng vào những giá trị và lựa chọn của bản thân, từ đó tăng cường khả năng ra quyết định chính xác và hiệu quả. Không chỉ vậy, khi ý thức được cảm xúc và hành vi cá nhân, bạn sẽ dễ dàng đồng cảm hơn với mọi người, giúp nâng cao kỹ năng giao tiếp và xây dựng những kết nối chất lượng. Đó chính là nền tảng quan trọng để bạn xây dựng con đường tương lai rộng mở, kiến tạo nên một cuộc sống trọn vẹn, đồng thời mở khóa cho mọi tiềm năng còn ẩn sâu. 

Hãy cùng ELLE khám phá 7 cách giúp bạn nâng cao năng lực tự nhận thức bản thân ngay bên dưới đây.

1. Hình dung về phiên bản tốt nhất của chính mình

Không chỉ là mơ ước nhất thời, những hình dung về phiên bản tốt nhất của bản thân còn trực tiếp phản chiếu những nguyện vọng, khả năng và thành tựu bạn luôn muốn đạt được. Khi đối chiếu hình ảnh này với phiên bản ở hiện tại, bạn sẽ dễ dàng xác định được những thói quen xấu cần thay đổi, những điều mới mẻ cần học hỏi và những tiềm năng cần được khai phóng để trở nên thành công. 

Điều này vừa hữu ích cho bạn trên hành trình xây dựng kế hoạch phát triển bản thân dài hạn, vừa là một cách giúp bạn nâng cao khả năng tự nhận thức, từ đó đưa ra những lựa chọn đúng đắn, phù hợp với giá trị và mục tiêu sống của chính mình. Bên cạnh đó, những hình ảnh về phiên bản bạn mong muốn trở thành sẽ là động lực to lớn thúc đẩy bạn không ngừng cố gắng, hoàn thiện bản thân mỗi ngày mà không bị ảnh hưởng bởi những tác động ngoại lai như kỳ vọng xã hội, thành tựu của đối phương, nỗi sợ bị so sánh… 

    

2. Đặt câu hỏi về “Điều gì?” thay vì “Tại sao?”

Khi đứng trước thử thách, khó khăn hay những điều bất như ý, chúng ta thường có xu hướng muốn tìm hiểu nguyên nhân của chúng, bằng cách liên tục đặt ra những câu hỏi “tại sao”. Chẳng hạn như: “Tại sao dự án này không thành công?”, “Tại sao chuyện này lại xảy ra với mình?”, “Tại sao mọi cố gắng của mình không mang lại kết quả tốt?”… Thế nhưng, trước khi vấn đề thật sự được giải quyết, những câu hỏi trên sẽ chỉ khiến bạn mắc kẹt trong vòng tròn của sự hoài nghi, tự trách và “đào bới” lỗi lầm, thay vì hướng đến giải pháp. 

Vì vậy, hãy tự đặt cho bản thân những câu hỏi khác về “Điều gì?”, như: “Điều gì đang cản trở tôi đến với thành công?”, “Tôi có thể sử dụng những cách thức nào để giải quyết khúc mắc?”, “Điều gì sẽ giúp tôi cải thiện tình huống này”… Cách đặt câu hỏi này giúp bạn dễ dàng nhận diện cảm xúc của chính mình, tăng khả năng quan sát, tập trung vào hành động và rèn luyện tư duy giải quyết vấn đề. Qua đó, câu hỏi “Điều gì?” sẽ là công cụ trợ giúp đắc lực cho bạn trên hành trình nâng cao khả năng nhận thức bản thân. 

3. Hiểu rõ điểm mạnh và điểm yếu của bản thân

Đây là một trong những cách thức quan trọng giúp bạn cải thiện khả năng nhận thức bản thân. Nếu như việc hiểu rõ những điểm mạnh sẽ giúp bạn tận dụng và phát huy tối đa lợi thế sẵn có, thì việc nắm bắt những điểm yếu sẽ là cơ hội để bạn nhìn nhận lại những khía cạnh cần bổ sung, thay đổi và cải thiện. Đây chính là bước đệm quan trọng để chúng ta đưa ra những quyết định sáng suốt và không ngừng tiến xa trên hành trình hoàn thiện bản thân.

Tuy nhiên, việc xác định ưu điểm và khuyết điểm đôi khi sẽ gặp bị cản trở bởi thiên kiến cá nhân và khả năng tự đánh giá bản thân một cách khách quan. Vì vậy, hãy chủ động tìm kiếm những phản hồi mang tính xây dựng từ người thân, bạn bè, đồng nghiệp để có thể soi chiếu bản thân thật khách quan và rõ nét. 

---

Xem thêm

• 5 dấu hiệu cho thấy bạn sở hữu trí tuệ cảm xúc cao hơn số đông

• 8 dấu hiệu cho thấy bạn sở hữu trí tuệ thông thái

• 12 kỹ năng sống tự lập mỗi người nên trang bị để thành công

---

4. Gọi tên cảm xúc, rèn luyện tâm trí

Hạch hạnh nhân (amygdala) trong não có vai trò then chốt trong việc nhận diện các mối đe dọa và kích hoạt phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy trước cả khi chúng ta kịp nhận ra cảm xúc của mình. Chính vì thế, khi đối mặt với căng thẳng, hạch hạnh nhân sẽ gửi những tín hiệu để cảnh báo chúng ta như: tim bạn đập nhanh, cơ bắp căng cứng và dạ dày thắt lại… Trong quá trình đó, vỏ não trước trán có thể giúp chúng ta kiểm soát hoặc điều chỉnh những phản ứng cảm xúc mạnh do hạch hạnh nhân gây ra.

Bạn có thể huấn luyện bộ não nhận diện cảm xúc ngay khi chúng xuất hiện, nhằm giúp nâng cao trí tuệ cảm xúc và tái cấu trúc các đường dẫn truyền thần kinh để kiểm soát xung động tốt hơn. Hãy bắt đầu bằng việc gọi tên cảm xúc, giúp bạn thay đổi góc nhìn, cho phép lý trí chiếm ưu thế. Chẳng hạn, khi cảm thấy bị đe dọa, thay vì phản ứng bốc đồng, bạn có thể dừng lại và xác định rằng: “Tôi đang cảm thấy phòng thủ”. Khi tích cực thực hành phương pháp này, bạn sẽ có thể cải thiện khả năng điều hòa cảm xúc, khả năng phục hồi và khả năng ra quyết định – những yếu tố quan trọng giúp mở khóa mọi tiềm năng còn ẩn sâu. 

5. Tiếp nhận phản hồi từ người khác

Trái ngược với những lời phán xét, chỉ trích đầy tiêu cực, những phản hồi mang tính đóng góp, xây dựng từ người thân, bạn bè và đồng nghiệp xung quanh chúng ta là công cụ vô giá để nâng cao khả năng tự nhận thức bản thân. Không chỉ cung cấp một góc nhìn khách quan, những nhận xét, góp ý từ bên ngoài sẽ giúp chúng ta nhìn thấy những “điểm mù” trong cảm xúc, thói quen và hành vi của chính mình mà bấy lâu nay ta không hề hay biết. 

Vì vậy, hãy luôn sẵn sàng tiếp nhận những phản hồi với một tinh thần cởi mở và sẵn sàng học hỏi. Thay vì phòng thủ hay bác bỏ, hãy lắng nghe kỹ, đặt câu hỏi làm rõ và suy ngẫm về những điều vừa được chia sẻ về bản thân mình. Bằng cách chủ động tìm kiếm và trân trọng những phản hồi mang tính xây dựng, bạn không chỉ phát triển bản thân mà còn củng cố các mối quan hệ, tạo dựng niềm tin và khai phóng mọi tiềm năng.

6. Viết nhật ký

Đơn giản, gần gũi và dễ dàng thực hiện, viết nhật ký là một trong những phương pháp hữu ích nhất giúp bạn rèn luyện khả năng tự nhận thức bản thân. Viết nhật ký sẽ giúp bạn hữu hình hóa những suy nghĩ, cảm xúc và ý tưởng chân thật nhất của bản thân lên trang giấy. Điều này không chỉ tạo ra một không gian an toàn để bạn đối diện và hiểu rõ hơn về thế giới nội tâm của mình, mà còn tạo ra khoảng cách nhất định để bạn nhìn nhận và quan sát chúng một cách khách quan hơn. 

Khi thói quen này được duy trì đều đặn, bạn sẽ dần nhận diện được các mô thức hành vi lặp lại, hiểu rõ điều gì khiến bạn vui, điều gì khiến bạn tổn thương và cách bạn đang phản ứng với thế giới xung quanh, từ đó dễ dàng thấu hiểu chính mình. Ngoài ra, việc đọc lại những gì đã viết còn giúp bạn nhận diện quá trình trưởng thành, khai mở những tiềm năng còn ẩn giấu và đưa ra những lựa chọn phù hợp hơn cho tương lai. 

    

7. Thực hành chánh niệm

Chánh niệm không chỉ là một trạng thái mà còn là một quá trình luyện tập, giúp bạn nhận biết rõ hơn những gì đang diễn ra trong cơ thể, tâm trí và môi trường xung quanh. Thông qua thiền định và các hoạt động đơn giản như: hít thở sâu, gọi tên những gì bạn đang thấy, sắp xếp lại không gian sống, hòa mình vào thiên nhiên hay vẽ vời tự do… Bạn sẽ dần trở nên nhạy bén hơn với cảm xúc và suy nghĩ của mình. 

Khi luyện tập đều đặn, bạn sẽ có thể tăng cường khả năng tự nhận thức bản thân, phản ứng tỉnh táo hơn trước áp lực và những tình huống bất ngờ, từ đó xây dựng một nội lực mạnh mẽ để phát triển một cách bền vững. Ngoài ra, việc kiên trì thực hành chánh niệm sẽ giúp bạn xây dựng được mối liên kết sâu sắc giữa thân – tâm – trí. Đó chính là nền tảng quan trọng giúp bạn luôn giữ trí tuệ minh triết, tinh thần minh mẫn, nhằm đưa ra những quyết định sáng suốt và sống một cuộc đời trọn vẹn, ý nghĩa.