TỪ THƯỞNG THỨC ĐẾN THỰC HÀNH NGHỆ THUẬT
Trong suốt chiều dài lịch sử, sáng tạo nghệ thuật đã luôn là một dấu hiệu đặc trưng riêng biệt của nhân loại. Con người sử dụng nghệ thuật và sự sáng tạo để giao tiếp, thể hiện bản thân, xây dựng cộng đồng và tự chữa lành. Như Van Gogh từng viết: “Nghệ thuật là để an ủi những ai bị cuộc sống làm tan nát cõi lòng”, nó đã sớm được xem như một lối thoát và liệu pháp chữa trị, giúp giải tỏa, chế ngự sự giày vò của những đợt sóng cảm xúc như lo âu, căng thẳng, sợ hãi, u sầu… Nhà thần kinh học người Mỹ Joseph LeDoux đã gọi lo âu là “cái giá phải trả cho khả năng tưởng tượng ra tương lai”, nhưng khi Picasso nhận xét :“nghệ thuật gột rửa tâm hồn khỏi bụi bặm của cuộc sống hằng ngày”, ông đã ngầm khẳng định khả năng giải tỏa căng thẳng, phân tách con người khỏi những biến động của cuộc sống để bước vào một thế giới yên tĩnh, giàu chiều sâu hơn. Trong cuốn sách Nghệ thuật không chỉ để ngắm, tác giả Susie Hodge chỉ ra rằng, hành động thưởng thức hoặc sáng tạo nghệ thuật có đặc tính chữa lành mạnh mẽ cho cả tinh thần lẫn thể chất: “Đâu đó nằm giữa thể dục rèn luyện thể chất và thiền định thanh lọc tinh thần, nghệ thuật hỗ trợ chữa lành bằng cách mời gọi người xem kết nối với nội tâm bên trong và môi trường xung quanh, giống như một hình thức thần bí có khả năng thiết lập lại thế giới quan” và “từ sự quán chiếu hay cái nội giới mà nghệ thuật khơi gợi, nó giúp người xem đạt được nhận thức sâu sắc hơn về bản ngã”.
Tuy nhiên, ngày nay, chữa lành bằng nghệ thuật đã vượt ra khỏi hình thức thưởng lãm đơn thuần. Sau đại dịch, khi những sang chấn tâm lý lan rộng, thế giới chứng kiến sự nở rộ của các phương pháp chữa lành liên quan đến sáng tạo như vẽ tranh, làm gốm, viết lách, nhảy múa… Các hoạt động này không chỉ giải tỏa căng thẳng mà còn cho phép người tham gia lắng nghe cơ thể và suy nghĩ của chính mình, tạo ra không gian cho những cảm xúc sâu kín được tự do bộc lộ. Ngày càng có nhiều bằng chứng khoa học chứng minh rằng nghệ thuật có tác động tích cực đến sóng não, hệ thần kinh và nâng cao tâm trạng theo đúng nghĩa đen. Một nghiên cứu năm 2016 của Đại học Drexel được công bố trên tạp chí “Art Therapy” đã chỉ ra rằng việc sáng tạo nghệ thuật có thể làm giảm đáng kể các hormone liên quan đến căng thẳng trong cơ thể. Cụ thể, nồng độ cortisol của những người tham gia nghiên cứu đã giảm đến 75% sau 45 phút thực hành sáng tạo nghệ thuật. Các nghiên cứu cho thấy khi chúng ta sáng tạo nghệ thuật, máu sẽ dồn về phần vỏ não trước trán, trung tâm khen thưởng của não bộ, đồng thời khiến dopamine tràn ngập hệ thần kinh, giúp cải thiện tâm trạng. Hiệu ứng này là một trong những lý do tại sao liệu pháp nghệ thuật được sử dụng cho những người có trải nghiệm đau thương hoặc đang bị lo âu, trầm cảm. Các hoạt động sáng tạo cũng giúp phát triển tính dẻo dai và linh hoạt của não bộ, tức khả năng tạo ra và sắp xếp các kết nối synap của não. Khi não bộ tạo ra những kết nối này nhanh hơn, khả năng nhận thức và kỹ năng giải quyết vấn đề cũng tăng lên, hỗ trợ điều tiết cảm xúc và phục hồi sau những sang chấn.
BÀI LIÊN QUAN
MỘT HÌNH THỨC BIỂU ĐẠT PHI NGÔN NGỮ
Agnes Martin nhận định: “Nghệ thuật là sự thể hiện cụ thể những cảm xúc tinh tế nhất của chúng ta”, trong khi Louis Bourgeois nói rằng: “Một nghệ sĩ có thể phô bày những điều mà người khác sợ phải thể hiện”. Giờ đây, quyền năng biểu đạt cảm xúc thông qua sáng tạo đã không còn thuộc về riêng người nghệ sĩ. Sáng tạo nghệ thuật bắt đầu được tích hợp vào quá trình trị liệu tâm lý như một phương pháp tiếp cận nhẹ nhàng cho những người gặp khó khăn trong việc diễn đạt cảm xúc bằng lời nói. Đó là khi sáng tạo nghệ thuật từ những hình thức trải nghiệm và khám phá mang tính cá nhân trở thành một liệu pháp quan trọng trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần và dịch vụ xã hội: Art Therapy – trị liệu nghệ thuật.
Theo Hiệp hội Art Therapy Hoa Kỳ (AATA), Art Therapy là công việc chăm sóc sức khỏe tinh thần, hòa quyện giữa biểu đạt nghệ thuật, lý thuyết tâm lý và trải nghiệm nhân văn trong mối quan hệ trị liệu. Các chuyên viên trị liệu nghệ thuật thường được đào tạo bài bản ở trình độ thạc sĩ, với khả năng xây dựng một không gian an toàn, nơi thân chủ có thể tự do khám phá và bộc lộ cảm xúc thông qua hoạt động sáng tạo. Đích đến của trị liệu nghệ thuật là cải thiện nhận thức, cân bằng cảm xúc và phát triển kỹ năng xã hội, tạo ra hiệu quả chữa lành lâu dài và bền vững. Có nhiều hình thức nghệ thuật được sử dụng trong liệu pháp này, tuy nhiên, cách hiểu phổ biến nhất với cụm từ “nghệ thuật” ở đây là nghệ thuật thị giác (visual art), bao gồm nhưng không giới hạn trong các hình thức vẽ tranh đa chất liệu, cắt dán hình ảnh, nặn đất sét, sáng tạo với vải, len, lắp ghép và sắp xếp các sản phẩm 3D… kết hợp với trò chuyện trị liệu và phản hồi chuyên môn.
Xem thêm
•8 dấu hiệu theo tâm lý học cho thấy bạn có tính cách rất dễ mến và hấp dẫn
•6 thói quen hữu ích giúp giảm cortisol và kiểm soát tình trạng căng thẳng
•7 phong cách sống lành mạnh giúp bạn đối phó với rối loạn lo âu hiệu quả
Theo nghiên cứu năm 2020 của Kelseigh E. Garrett tại Đại học Lesley, liệu pháp nghệ thuật giúp xử lý những ký ức đau thương được lưu trữ trong các vùng não phi ngôn ngữ. Thông qua các hoạt động vận động (kinesthetic), cảm nhận (sensory), nhận thức (perceptual) và biểu tượng (symbolic), liệu pháp nghệ thuật mở ra những kênh giao tiếp và biểu đạt mới, giúp thân chủ vượt qua rào cản của ngôn ngữ để thể hiện, khám phá và xử lý các vấn đề tâm lý dưới sự hỗ trợ của chuyên viên trị liệu. Hoạt động sáng tạo có thể giúp cá nhân kiểm soát, cho phép quá trình trị liệu diễn ra ở tốc độ mà họ cảm thấy thoải mái, đồng thời tạo ra “khoảng cách” với những suy nghĩ và cảm xúc khó khăn, giúp họ dễ dàng xử lý hơn.
Không chỉ dừng lại ở phạm vi cá nhân, Art Therapy còn chứng minh hiệu quả trên quy mô toàn cầu. Báo cáo từ Coherent Market Insights (2025) cho biết phân khúc Visual Arts Therapy đạt giá trị 1,83 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng trưởng lên 4,87 tỷ USD vào năm 2032, với tốc độ tăng trưởng trung bình 15% mỗi năm. Những số liệu ấn tượng này cho thấy mỹ thuật trị liệu không còn là liệu pháp thay thế đơn lẻ, mà dần trở thành một phương pháp chủ đạo trong chiến lược chăm sóc tinh thần toàn diện, đặc biệt là tại các đô thị châu Á – Thái Bình Dương, nơi áp lực cuộc sống đòi hỏi những giải pháp bền vững, gần gũi và dễ tiếp cận hơn.
Nhóm thực hiện
Bài: Đông Quân
