Lifestyle / Bí quyết sống

Trở thành người thắp lửa: Làm sao để truyền cảm hứng cho người khác?

Trong đời sống, chúng ta thường nói nhiều về việc “tìm kiếm động lực”, nhưng lại hiếm khi tự hỏi “làm sao để chính mình có thể trở thành người gieo mầm cảm hứng cho người khác?”. ELLE đã mời Thạc sĩ tâm lý Minh Red, người có nhiều năm thực hành tư vấn và giảng dạy, để cùng trò chuyện về cách thắp lên một ngọn lửa trong lòng ai đó mà không khiến họ cảm thấy rời xa chính mình.

ELLE Feature Team ĐĂNG NGÀY: 08/12/2025 17:55:16 Theo dõi ELLE Vietnam on Google News

Lưu bài viết

Trong cuộc trò chuyện lần này, Thạc sĩ Tâm lý học Minh Red sẽ chia sẻ những khác biệt giữa động lực và cảm hứng dưới góc nhìn khoa học, đồng thời lý giải vì sao năng lượng nội tại mới là “ngọn lửa” bền vững nhất. Anh cũng hé mở những nguyên tắc giúp mỗi người trở thành nguồn cảm hứng mà không khiến người đối diện cảm thấy bị áp đặt hay xa rời chính mình.

Theo anh, “truyền cảm hứng” và “tạo động lực” có điểm khác biệt gì trong con mắt của khoa học tâm lý?

Trong đời sống, chúng ta thường dùng hai khái niệm “tạo động lực” và “truyền cảm hứng” thay thế cho nhau, nhưng dưới lăng kính tâm lý học, chúng là hai quá trình với hai cơ chế tác động hoàn toàn khác biệt. Để dễ hình dung, hãy tưởng tượng thế này: “tạo động lực” giống như việc bạn đẩy một chiếc xe hết xăng. Còn “truyền cảm hứng” là bạn giúp người lái xe nạp xăng để họ có thể tiếp tục lái xe của mình.

Sự khác biệt nền tảng này nằm ở nguồn gốc của năng lượng. “Tạo động lực” thường là một lực “đẩy” từ bên ngoài, tập trung vào việc thay đổi hành vi để đạt được một kết quả cụ thể, gắn liền với động lực ngoại cảnh. Đó là khi chúng ta hành động để nhận được phần thưởng hoặc né tránh hình phạt, ví dụ như một nhân viên kinh doanh nỗ lực chạy doanh số vì khoản hoa hồng hấp dẫn. Ngược lại, “truyền cảm hứng” lại là một quá trình sâu sắc hơn, một lực “kéo” từ chính bên trong, nhắm đến việc thay đổi cả tư duy và khơi dậy tiềm năng mới. Nó chạm đến động lực nội tại – nguồn năng lượng thuần khiết nơi bạn làm một việc vì chính sự hứng thú và thỏa mãn mà công việc đó mang lại. Lực “kéo” này bền vững hơn nhiều, bởi nó được nuôi dưỡng từ việc thỏa mãn ba nhu cầu tâm lý cốt lõi của con người: tự chủ, thể hiện năng lực và được gắn kết.

Khi muốn khích lệ người khác, chúng ta thường quên mất rằng động lực xuất phát từ bên trong người ấy. Anh có thể giải thích rõ hơn về “động lực nội tại” và “động lực ngoại cảnh”, cũng như làm thế nào để một người có thể giúp người khác khơi dậy được động lực nội tại, thay vì chỉ dựa vào sự thúc đẩy từ bên ngoài?

Chính xác, bạn đã nhận ra một điểm cực kỳ quan trọng mà hầu hết chúng ta đều bỏ qua: ngọn lửa động lực bền bỉ nhất phải được thắp lên từ bên trong. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai nguồn năng lượng này chính là chìa khóa để trở thành một người khơi nguồn cảm hứng hiệu quả, thay vì chỉ là một cỗ máy thúc ép tạm thời.

Hãy hình dung thế này, động lực từ ngoại cảnh giống như việc bạn đi “thuê” năng lượng. Nó là việc thực hiện một hành vi để đạt được một kết quả bên ngoài, như phần thưởng hoặc để tránh bị trừng phạt. Nguồn năng lượng “thuê ngoài” này có thể tạo ra kết quả nhanh chóng, nhưng nó có hai vấn đề lớn: nó sẽ cạn kiệt ngay khi phần thưởng biến mất và nó có thể dập tắt niềm vui sáng tạo tự nhiên. Ngược lại, động lực từ nội tại là nguồn năng lượng “cây nhà lá vườn”, thuần khiết và bền vững nhất. Nó được định nghĩa là việc bạn làm một điều gì đó vì sự hứng thú và thỏa mãn vốn có từ chính hành động đó. Nguồn năng lượng này không chỉ giúp người ta bền bỉ hơn mà còn thúc đẩy sự sáng tạo và mang lại cảm giác viên mãn thực sự.

Vậy làm thế nào để chúng ta có thể giúp nuôi dưỡng nguồn năng lượng “cây nhà lá vườn” này? Khoa học tâm lý, đặc biệt là Thuyết Tự quyết, đã chỉ ra rằng động lực nội tại sẽ nảy nở khi ba nhu cầu tâm lý cơ bản của con người được thỏa mãn. Thay vì thúc đẩy từ bên ngoài, bạn chỉ cần trao cho họ bộ “chìa khóa vàng”. Chìa khóa đầu tiên là trao quyền Tự chủ, tức là nhu cầu được cảm thấy mình có quyền kiểm soát và lựa chọn. Khi muốn khích lệ ai đó, thay vì ra lệnh hoặc áp đặt giải pháp, hãy cho họ không gian để tự quyết định. Bằng cách đó, bạn đang chuyển từ việc “giao việc” sang “trao quyền”, khiến họ cảm thấy có trách nhiệm và làm chủ công việc của mình. Chìa khóa thứ hai là nuôi dưỡng Năng lực, là nhu cầu cảm thấy mình có đủ khả năng và hiệu quả. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc ghi nhận nỗ lực và đưa ra những phản hồi mang tính xây dựng, tập trung vào hành vi và mang tính xây dựng, thay vì chỉ trích. Chìa khóa cuối cùng, và cũng là quan trọng nhất, là xây dựng Gắn kết, nhu cầu được cảm thấy kết nối, thuộc về và được quan tâm bởi những người xung quanh. Đôi khi, điều một người đang mất động lực cần không phải là lời khuyên, mà là một người thực sự lắng nghe, tạo ra một không gian an toàn để họ cảm thấy được thấu hiểu sâu sắc.

Bằng cách trao cho người khác ba chiếc chìa khóa này, bạn không “tạo” ra động lực cho họ. Thay vào đó, bạn đang tạo ra một môi trường thuận lợi để ngọn lửa động lực vốn có sẵn bên trong họ có thể tự cháy.

hai nguồn năng lượng động lực nội tại và ngoại cảnh chính là chìa khóa để trở thành một người khơi nguồn cảm hứng hiệu quả — Ảnh: Unsplash/ Rohan Makhecha

Từ góc nhìn tâm lý học, những kỹ thuật nào có tác dụng mạnh mẽ nhất trong việc truyền cảm hứng? Khi những cách tiếp cận thông thường không hiệu quả, làm thế nào để người truyền cảm hứng “đọc vị” được người nghe và cá nhân hóa cách tiếp cận cho phù hợp với họ?

Từ góc nhìn tâm lý học, không có một kỹ thuật đơn lẻ nào là mạnh nhất trong mọi trường hợp, mà sức mạnh của chúng đến từ sự kết hợp và áp dụng đúng thời điểm, dựa trên một nền tảng cốt lõi: sự đồng cảm sâu sắc. Tuy nhiên, có một vài “đòn bẩy” có khả năng tạo ra tác động mạnh mẽ và sâu sắc hơn cả.

Đầu tiên, “kể chuyện” thường được xem là một trong những công cụ mạnh mẽ nhất, bởi con người vốn tư duy bằng những câu chuyện. Một câu chuyện hay không chỉ truyền tải thông tin, nó còn thắp lên cảm xúc, tạo ra ý nghĩa và vẽ nên một con đường khả thi trong tâm trí người nghe. Nó giúp phá vỡ lớp phòng thủ của lý trí và chạm thẳng vào trái tim.

Mặt khác, khi đối mặt với một người đang “cứng lòng”, chán nản và mất niềm tin, mọi kỹ thuật hô hào hay đưa ra lời khuyên giáo điều đều sẽ phản tác dụng. Đây là lúc người truyền cảm hứng cần chuyển từ vai trò một “diễn giả” sang một “người lắng nghe” với thái độ thấu cảm. Việc “đọc vị” ở đây, như vậy không phải là phỏng đoán suy nghĩ của họ, mà là nghệ thuật lắng nghe chủ động, bao gồm cả việc phản hồi cảm xúc. Bạn cần tập trung hoàn toàn vào người nói để hiểu được cả những cảm xúc ẩn sau lời nói mà không phán xét. Ví dụ, khi họ nói “Tôi thấy mọi thứ thật vô nghĩa”, bạn có thể phản hồi lại: “Nghe có vẻ như bạn đang cảm thấy thật sự thất vọng và mất phương hướng vào lúc này”. Chỉ một câu nói như vậy cũng có thể giúo tạo ra một không gian an toàn để họ mở lòng.

Quả thật là, một khi không gian an toàn đã được thiết lập, bạn có thể tiếp cận bằng các nguyên tắc từ Phỏng vấn Tạo động lực. Nguyên tắc cốt lõi là tôn trọng tuyệt đối quyền tự chủ của họ, kể cả quyền được lựa chọn không thay đổi. Thay vì thúc ép, bạn hãy đặt những câu hỏi mở để họ tự khám phá mâu thuẫn của chính mình. Ví dụ, bạn có thể hỏi: “Điều gì sẽ xảy ra nếu mọi thứ vẫn tiếp diễn như vậy trong một năm tới?”. Những câu hỏi này không nhằm mục đích dồn ép, mà là một lời mời gọi nhẹ nhàng để họ tự nhìn vào bên trong và tìm ra lý do thay đổi từ chính mình. Đây là cách tiếp cận giúp truyền cảm hứng mà không tạo thêm áp lực, tập trung vào việc hỗ trợ quá trình thay vì chỉ chăm chăm vào kết quả.

Nguồn cảm hứng bền vững không đến từ lời thúc ép bên ngoài mà từ năng lượng nội tại. — Ảnh: Unsplash/ Youssef Naddam

Sự đồng cảm là một yếu tố then chốt trong việc kết nối. Trong tâm lý học, có những kỹ thuật nào giúp chúng ta thực sự đồng cảm với khó khăn của người khác, thay vì chỉ đơn thuần là thấu hiểu? Và làm thế nào để có thể truyền cảm hứng cho người khác mà không tạo thêm áp lực cho họ?

Sự khác biệt cốt lõi giữa thấu hiểu và đồng cảm nằm ở tâm thế chúng ta mang vào cuộc đối thoại. Với ý định tốt, ta thường vô thức cầm lên một “cây búa”: nhìn thấy vấn đề của người khác như một chiếc đinh và lập tức muốn “đóng” nó xuống bằng giải pháp, lời khuyên, hay sự phân tích logic. Cách tiếp cận này, dù hợp lý, lại vô tình biến cảm xúc của họ thành một “lỗi sai” cần sửa chữa, ngầm gửi đi thông điệp rằng “cảm giác của bạn là không hợp lệ”.

Ngược lại, thực hành đồng cảm sâu sắc là chọn trở thành một “tấm gương”. Một tấm gương không phán xét, không sửa chữa, chỉ đơn thuần phản chiếu lại sự thật một cách trung thực. Khi lắng nghe, thay vì chỉ phản hồi nội dung, ta soi chiếu lại thế giới cảm xúc của họ bằng một lời mời gọi: “Nghe qua thì dường như bạn đang cảm thấy vừa mắc kẹt, vừa bất lực phải không?”.

Việc dùng câu hỏi đã biến sự phản chiếu thành một cuộc đối thoại, thể hiện rằng ta ở đây để làm rõ chứ không phải để áp đặt. Hành động này trao cho họ không gian an toàn để tự nhìn nhận chính mình, và quan trọng hơn, nó trả lại cho họ quyền làm chủ trải nghiệm của bản thân. Hành động trao quyền này tự nó đã có sức mạnh chữa lành, bởi nó cho phép họ được như họ là.