[ELLE Voice] Nhiếp ảnh gia Vân-Nhi Nguyễn: “Không có cái gọi là nhiếp ảnh thật sự”

Chào Vân-Nhi, điều gì đã đưa bạn đến với nhiếp ảnh?

Tôi bắt đầu với nhiếp ảnh từ thời cấp ba, khi tham gia câu lạc bộ và chụp ảnh bằng điện thoại cùng một chiếc máy compact cũ. Thật ra, tôi quan tâm đến điện ảnh nhiều hơn. Có lẽ tôi thích kể chuyện và xây dựng thế giới, và điện ảnh là cửa ngõ đầu tiên dẫn tôi vào con đường đó.

Tôi chưa thực sự nghiêm túc với nhiếp ảnh cho đến sau đại học, khi tình cờ phát hiện những hộp ảnh gia đình từ những năm 1940. Những hình ảnh được chụp trong thời kỳ bất ổn, nhưng lạ thay, mọi người vẫn sống cuộc sống của họ – đi chơi với bạn bè, yêu đương. Điều đó khiến tôi tò mò: chuyện gì đã xảy ra, làm sao nó được ghi lại, và những câu chuyện sẽ khác đi thế nào khi hình ảnh được sắp xếp theo những cách khác nhau? Đó chính là khởi đầu của niềm đam mê nhiếp ảnh trong tôi.

Bạn tiếp cận nhiếp ảnh từ rất trẻ và xem đó là phương thức thể hiện bản thân và thoát khỏi nhịp sống thường nhật. Hiện tại, nghệ thuật nói chung và nhiếp ảnh nói riêng có ý nghĩa gì đối với bạn?

Thuở nhỏ, tôi thường tưởng tượng về kịch bản sống trong các căn phòng tôi từng ở. Hình ảnh từ album gia đình dần hòa trộn với trí tưởng tượng đó, tạo nên khung cảnh hỗn độn với những bức tường méo mó kỳ lạ, ở giữa là bạn bè, người thân trong trang phục thường ngày – đồ ngủ, áo ba lỗ, quần đùi, chân trần, trang điểm dang dở. Lớn lên, tôi nhận ra đó chính là khao khát được nhìn thấy con người ở trạng thái không phòng bị, khi họ chỉ còn là chính mình với những khát khao nguyên bản.

Tôi cố gắng tạo ra một thế giới song song, không bị ràng buộc bởi tư duy phương Tây. Tôi sử dụng nhiếp ảnh như một bề mặt để xây dựng thế giới theo cách tôi nhìn nhận, chơi đùa với ranh giới giữa sự thật và hư cấu. Tôi cũng bắt đầu nhìn lại những nội dung số mà tôi tiếp xúc hằng ngày, cách chúng thể hiện trong những bức ảnh, những đồ vật tôi mua cho chính mình, cách tôi tiếp cận các nền tảng mua sắm trực tuyến… Tất cả những yếu tố trên đã góp phần hình thành nên công việc mà tôi đang làm hiện tại.

Bạn từng đề cập đến “sự trống rỗng trong các bức ảnh trên mạng xã hội”. Với bạn, nhiếp ảnh đích thực cần mang lại điều gì?

Tôi từng có những quan điểm như thế, nhưng thú vị là tôi lại quay về với chúng, tạo ra hình ảnh mới từ những hình ảnh sẵn có. Trong tác phẩm Genesis (2023) và Two Women (2025), tôi sử dụng cả hình ảnh Instagram, ảnh gia đình và vật dụng thường ngày như một cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, phản ánh đời sống xung quanh tôi.

Thực ra không có cái gọi là nhiếp ảnh “thực sự”. Nhiếp ảnh, theo định nghĩa, chỉ là ghi lại ánh sáng bằng máy ảnh và ống kính, nên mọi thứ đều có thể xảy ra. Việc một cá nhân nào đó quyết định cái gì là bức ảnh xứng đáng được công nhận chỉ làm nghèo nàn cuộc đối thoại về nhiếp ảnh mà thôi.

Với tính cách hướng nội, việc chụp ảnh chân dung có phải là quá trình vượt rào tâm lý đối với bạn không?

Tôi không chụp người lạ, nhưng tôi đã học được rằng mình thích quan sát những thay đổi tinh tế khi một người quay lại chụp ảnh nhiều lần. Thật thú vị khi thấy họ diễn giải ý tưởng của tôi với con người hiện tại của họ, và so sánh với con người họ thể hiện khi chúng tôi gặp nhau lần đầu. Tôi nghĩ đó là khao khát được nhận thức. Tôi ví nó như một màn thoát y từ từ qua loạt ảnh – trong khi môi trường xung quanh họ liên tục thay đổi, không bao giờ giữ nguyên.

Nhiều tác phẩm của bạn có yếu tố dàn dựng nhưng vẫn toát lên sự chân thực. Làm thế nào bạn cân bằng giữa việc dàn dựng tỉ mỉ và tính tự nhiên trong các bức ảnh?

Điều thú vị là sự kiểm soát của tôi gần như biến mất ngay khi chủ thể bước vào khung hình. Tôi có thể có ý tưởng cụ thể về tư thế, nhưng họ có thể làm tôi bất ngờ bằng cách tiếp quản tình huống. Nó giống như một điệu nhảy song phương – tôi cố gắng đạt được ý định của mình, trong khi họ cũng có thể tự do tạo dáng trước ống kính.

Nhiếp ảnh vẫn thường được xem là “địa hạt của nam giới”. Bạn nghĩ áp lực lớn nhất mà một nhiếp ảnh gia nữ phải đối mặt là gì?

Tôi không xem đó là áp lực. Nhiều đồng nghiệp của tôi là phụ nữ. Hầu hết những người đạt thành tựu lớn trong nhiếp ảnh mà tôi biết là phụ nữ. Những người có góc nhìn phê phán sâu sắc về nó cũng là phụ nữ.

Việc cứ nói “nam giới thống trị ngành này” vô tình phủ nhận sự tồn tại của những phụ nữ đang thực sự làm nghề. Tim bạn ở đâu, kho báu của bạn ở đó. Nếu liên tục nhắc đến “sự thống trị của nam giới” ta chỉ càng tôn vinh họ.

Áp lực thực sự là khi phải mang nhãn “nữ nhiếp ảnh gia” thay vì đơn giản là “nhiếp ảnh gia”, và kỳ vọng rằng một phụ nữ phải sáng tác tác phẩm đại diện cho tất cả phụ nữ Việt Nam. Điều này đơn giản hóa một chủ đề phức tạp liên quan đến giai cấp, tính dục và chủng tộc. Thay vì tập trung vào sự khác biệt giới, chúng ta nên quan tâm đến các tác phẩm chất lượng của những phụ nữ đang tiến bộ trong ngành.

Sắp tới, bạn có dự định thực hiện dự án mới nào không?

Hiện tại tôi đang khám phá vai trò của người mẹ và cách điều này phản ánh qua môi trường địa phương – tâm linh, lịch sử cảnh quan và tiêu dùng. Tôi luôn bị thu hút bởi hình tượng người mẹ, từ cuộc đời đầy khó khăn của mẹ tôi đến vai trò làm mẹ trong xã hội truyền thống, và sự biến đổi của nó trong thời đại ngày nay.

Cảm ơn Vân-Nhi đã dành thời gian cho ELLE Việt Nam. Chúc bạn gặt hái nhiều thành công.