Câu chuyện xảy ra ở một thung lũng bình yên, xinh đẹp với một ngôi nhà ấm cúng, một khu vườn xinh, một cây cầu nhỏ bắc qua một dòng sông êm đềm, một gia đình nhỏ của những nhân vật Mumi trắng muốt, mõm to, đuôi dài và những người bạn giàu lòng nhân ái, thích phiêu lưu mạo hiểm.
.
Với ngòi bút vẽ truyện tranh và giọng văn kể chuyện và hội thoại đơn giản qua 9 tập truyện dài và 5 tập truyện tranh về các nhân vật tưởng tượng: “Tove Jansson đã tạo nên một thế giới thanh bình như trong truyện cổ tích của xứ Bắc Âu trong đó không có bóng dáng bạo lực, dối lừa và giết chóc. Mỗi nhân vật trong bộ truyện có tính cách khác nhau nhưng sống hòa đồng trong tình thương yêu, trung thực và tôn trọng lẫn nhau.”, – dịch giả tiến sỹ Võ Xuân Quế mô tả về nội dung cốt truyện.
Với trí tưởng tượng phi thường, lối dẫn truyện giản dị, các đoạn hội thoại mộc mạc, Tove Jansson đã đưa bạn đọc nhỏ tuổi đến với một thế giới đầy âm thanh, màu sắc. Trong thế giới ấy, các nhân vật lần lượt xuất hiện, hé mở về bản thân và cuộc đờ một cách sinh động, lạ kỳ nhưng vô cùng tự nhiên và cuốn hút. Tác phẩm cũng cuốn hút bạn đọc mọi độ tuổi khi mô tả về những xúc cảm rất chân thật, gần gũi với cuộc sống thường ngày và những diễn biến tâm lý rất tương đồng với diễn biến tâm lý tâm lý con người đủ ở mọi lứa tuổi và hoàn cảnh. Điều tuyệt vời hơn nữa của tác phẩm là trong cốt truyện đơn giản, những đoạn hội thoại mộc mạc đó, độc giả tinh ý, có thể thấy phép ẩn dụ với rất nhiều lớp nghĩa. Nếu đem ghép câu chuyện hoàn cảnh lịch sử ra đời của tác phẩm, độc giả có thể hiểu tác giả đã khéo léo minh họa về cuộc sống của mình, gia đình mình và bạn bè, trong một thế giới đầy biến cố, khác biệt, thử thách mà cũng đầy tình yêu thương, hạnh phúc và nhân bản.
.
Triết lý cuộc sống:
Trong khi bạn đọc nhỏ tuổi vui thích với sự ngây ngô, hiếu kỳ và năng động của các nhân vật và các tính huống li kỳ, hồi hộp đến phút chót thì bạn đọc lớn tuổi lại vui thích nhâm nhi những triết lý sống hài hước nhưng vô cùng sâu sắc:
Cuộc sống là lựa chọn kết hợp giữa ổn định và thay đổi:
“Khi nhìn những con đường mòn uốn lượn, lòng ta cảm thấy xốn xang, khao khát. Niềm mong ước mãnh liệt muốn được ở một nơi nào đó khác, muốn đi xem chúng kết thúc ở tận đâu.” (Mumi và sao chổi, trang 13)
“Ta phải đi một chặng đường dài trước khi ta có thể hiểu được thât tuyệt vời làm sao khi được về nhà.” (Mumi và sao chổi)
Sống là trân trọng sự đồng điệu và tôn trọng sự khác biệt
Trong câu chuyện, tác giả đã tạo ra các nhóm nhân vật với hình dáng, tập quán, tính cách, nguồn gốc rất khác nhaunhưng tất cả đều muốn được là chính mình và được sống chan hòa bên nhautrong một cộng đồng chung là thung lũng Mumi.
Là tôn trọng tổ tiên, nguồn gốc của bản thân: Khi Mumi nhìn bố ngủ và bỗng dưng thấy tự hào về tổ tiên mình.
Là tôn trọng sự khác biệt của chính bản thân mình: Khi bỏ trốn khỏi nhà dành cho trẻ mồ côi, Mumi Bố đã để lại một lá thư từ biệt và ký tên “Cháu, một Mumi đặc biệt, không giống những Mumi khác.”
Là không yêu cầu ai phải giống ai: Homsu tự hỏi: “Cuộc đời này sẽ như thế nào nếu như Miska đột nhiên hành xử như một Muymeli hay một Homsu lại giống như một Hemuli?” (Ngày Hạ chí nguy hiểm, trang 51)
Là bất bình với sự tự mãn: Mumi và bạn bè rất bực bôi khi tình cờ nghe được cuộc hội thoại của những con còng: “Lũ cá tội nghiệp không thể sống được nếu không có nước. Còn chúng ta thì sống trên cạn hay dưới nước đều như nhau. Tớ thấy thương hại những kẻ nào sinh ra không phải là còng.”
.
Sống là cân bằng giữa cá nhân và cộng đồng
Trong cuốn sách hay nên đọc ở Thung Lũng Mumi, mọi người thích sống cùng nhau, làm việc và vui chơi cùng nhau nhưng luôn để cho nhau được độc lập: “Ngay lập tức chúng tôi đồng ý để mỗi cá nhân được hoàn toàn tự do.” (Những cuộc phiêu lưu li kì của Mumi Bố, trang 146).
Là tạo khoảng không gian riêng cho nhau: “Họ đã thỏa thuận là sẽ cố gắng không bao giờ lo lắng về nhau, để cho người khác được yên tâm và được tự do nhiều nhất trong khả năng có thể.” (Đứa trẻ vô hình, trang 141)
Là tôn trọng lựa chọn cá nhân của nhau: “Rõ ràng là cậu cần lên đường. Tớ luôn hiểu rằng thỉnh thoảng cậu cần chỉ có một mình, không muốn ai khác quấy rầy.” (Đứa trẻ vô hình, trang 11)
Sống là có những cảm xúc đôi khi khó hiểu nhưng luôn chân thật
Cảm xúc không phải lúc nào cũng dễ hiểu vì thế cư dân trong thung lũng Mumi có thể khóc khi vui và im lặng khi buồn Khi Miska ngắm cảnh trăng rồi khóc và khi được hỏi tại sao cô khóc, cô trả lời: “Tớ không biết nữa, cảnh đẹp quá.” (Ngày Hạ chí nguy hiểm, trang 60)
Lý trí và tình cảm có thể không có cùng tiếng nói: Khi nghe Muikunen kể về nàng Nisku Em, Mumi nhún vai: ‘Bọn con gái thật tẻ nhạt” nhưng đêm đến cậu lại mơ thấy mình tặng nàng một bông hoa hồng cài lên tóc. (Mumi và sao chổi, trang 82)
Phụ nữ luôn mâu thuẫn với chính mình: Khi Nisku Em nghĩ rằng Mumi không còn yêu thương mình nữa nên quyết định bỏ đi nhưng sau ít đó lại mong ngóng lúc Mumi đến đón mình về.
.
Sống là yêu thương chân thành và che chở giúp đỡ người yếu đuối
Trong suốt các sự kiện xảy ra ở thung lũng Mumi, tình yêu và sự quan tâm luôn được thể hiện rất chân thành dù chữ “yêu” rất hiếm khi thấy xuất hiện.
Họ yêu thương tâm hồn chứ không phải ngoại hình và vì thế Mumi mẹ vẫn nhận ra Mumi là con trai mình dù hình dáng của cậu bị biến đổi hoàn toàn bởi chiếc mũ kỳ lạ (Chiếc mũ phù thủy)
Họ thể hiện tình yêu bằng sự che chở, bảo vệ: Mumi đã ngơ ngẩn từ khi được nghe kể về nàng Nisku Em bé nhỏ xinh đẹp, rồi quên mình dũng cảm giải cứu nàng khỏi bụi cây độc. (Mumi và sao chổi)
Bằng quan tâm, giúp đỡ: Cô bé Ninni, có cuộc đời cô đơn đến biến thành vô hình. Mọi người trong gia đình Mumi đã cố gắng quan tâm chăm sóc đến cô theo những cách lặng lẽ nhất và cô đã tự mở lòng và tự “hiện nguyên hình” khi đến đúng thời điểm. (Đứa trẻ vô hình)
Bằng đoàn kết thân ái: Trong lúc gia đình Mumi và các bạn đã di tản vào hang để tránh sao chổi thì chợt nhớ ra họ đã quên mất chú Khỉ Nhung đãng trí, trong phút chót Mumi vẫn đi tìm và đưa chú Khỉ Nhung vào hang an toàn. (Mumi và sao chổi)
.
Sống là sự kết hợp giữa lòng dũng cảm và tinh thần lạc quan
Trong suốt chuỗi câu chuyện, độc giả rất ít khi bắt gặp sự oán giận hay than thở, mọi cá nhân đều hoặc sống vô tư, vô ưu hoặc sống hết mình với tinh thần dũng cảm và lạc quan trong mọi khó khăn. Dũng cảm không chỉ là thích phiêu lưu mạo hiểm mà còn là cố gắng vượt qua sự sợ hãi, là dám sống đúng với bản thân, sở thích cá nhân, mặc cho người khác cho đó là sự khác biệt hay kỳ quặc. Và dũng cảm cũng chính là tính thần lạc quan và bình tĩnh đối diện với những gian khó không ngờ tới như cơn đại hồng thủy, cơn bão, sao chổi sắp đâm vào Trái đất, sự kỳ lạ khó hiểu của cảm xúc hay lối sống …
Sống là hiểu được giàu có không đồng nghĩa với sở hữu và thành đạt không đồng nghĩa với hạnh phúc
Muikunen không muốn sở hữu: “Cháu nghĩ là thật nguy hiểm khi phải luôn luôn lo lắng đến những gì mình sở hữu”(Mumi và Sao chổi)
Và Mumi không muốn được nổi tiếng: “Tớ chỉ muốn sống trong yên tĩnh, trồng khoai tây và mơ ước.”
Và ẩn sau những chuỗi triết lý sống nhân văn và lạc quan ấy, chúng ta có thể nhìn thấy … niềm tin và ước mơ
Tove Jansson đã gửi gắm trong tác phẩm của mình niềm tin mãnh liệt: niềm tin và ước mơ về cuộc sống gia đình hạnh phúc, tình bạn lâu bền, tình yêu chân thành; ước mơ được sống giản đơn, được tự do đi lại, tự do yêu thương, tự do khám phá, xây dựng, chia sẻ, giúp đỡ, được sống hòa mình với thiên nhiên, vạn vật. Trên hết, tôi có thể nhìn thấy tác giả ước mơ về một thế giới bình đẳng, hòa đồng, hòa nhập và nhân ái, nơi mọi cộng đồng, mọi sinh vật nhỏ hay lớn, mọi sự vật hiện tượng, đều được là chính mình.
Tác giả Tove Jansson (1914-2001)
Tove Janssonlà nhà văn, họa sĩ người Phần Lan gốc Thụy Điển, sinh ngày 09.08.1914 tại Helsinki, Phần Lan. Bên cạnh sự nghiệp mỹ thuật, Tove còn viết nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn bằng Tiếng Thụy Điển là tiếng mẹ đẻ của bà.
.
(“Tove Jansson đứng ở thứ hạng 19 trong số những người Phần Lan nổi tiếng nhất mọi thời đại.” Yle Phần Lan)
Với bộ truyện về thung lũng Mumi và các tác phẩm khác, Tove Jansson đã nhận được giải thưởng Hans Christian Andersen (1966), Giải thưởng của Viện Hàn lâm Thụy Điển (1972; 1994), và Giải thưởng Nhà nước Phần Lan về văn học (1963; 1971; 1982) cùng nhiều giải thưởng khác.
Cho đến nay, tác phẩm đã được dịch ra gần 50 thứ tiếng, được dựng thành phim hoạt hình, phim truyền hình,…Các nhân vật Mumi đã trở thành biểu tượng của văn hóa Phần Lan, đến nỗi họ đã yêu quí gọi nữ tổng thống đầu tiên của mình (người giữ hai nhiệm kỳ tổng thống Phần Lan từ năm 2000 đến 2012) bà Tarja Hanolen là Mumi Mẹ.
Tove Jannson mất ngày 27.06.2001 tại Helsinki trong niềm tiếc thương vô hạn của bạn đọc Phần Lan và thế giới. Tác giả đã ra đi hơn 10 năm nhưng những tác phẩm và nhân vật của bà vẫn sống mãi, đem lại niềm vui và niềm tin cho trẻ em và người lớn về một thế giới sống thực sự: độc lập, tự do và hạnh phúc.
Dịch giả Tiến sĩ Võ Xuân Quế
Tiến sĩ Võ Xuân Quế sinh năm 1959 tại Hà Tĩnh, nhận bằng Tiến sĩ vào năm 1994 tại Học viện Ngôn ngữ Việt Nam; giảng dạy ngôn ngữ và văn hóa Việt tại Cam-pu-chia, Hung-ga-ri và Phần Lan. Bên cạnh sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu, TS Võ Xuân Quế cũng viết và dịch rất nhiều sách hay nên đọc.
.
Hiện nay, cuốn Mumi thứ 8 đã được tác giả dịch từ tiếng Phần Lan sang Tiếng Việt và sắp ra mắt bạn đọc tại nhà xuất bản Kim Đồng. Tiến sĩ Võ Xuân Quế đã được Đại sứ quán Phần Lan tại Hà Nội công nhận là nhân vật sáng tạo của năm 2014 vì những đóng góp đầy ý nghĩa cho mối quan hệ giữa Phần Lan và Việt Nam.
——-
Xem thêm:
35 lưu ý khi muốn tạo dựng thói quen đọc sách
Nhóm thực hiện
Bài viết: Thanh Pham / Nguồn: BBC, Moomins OY
