CỘI RỄ VĂN HÓA TRONG Âm nhạc HIỆN ĐẠI
Năm 2019, Hoàng Thùy Linh cùng nhóm DTAP đã đặt nền móng cho sự bùng nổ của dòng nhạc folktronica tại Việt Nam thông qua album “Hoàng”, nơi âm nhạc hiện đại hòa quyện cùng những chi tiết văn hóa đặc sắc. Đến năm 2023, Phương Mỹ Chi tiếp tục phát triển hướng đi này trong “Vũ trụ cò bay”, đưa vọng cổ, quan họ Bắc Ninh, nhã nhạc cung đình Huế… vào các giai điệu trẻ trung, mang hơi hướng đương đại. Có thể thấy rằng trong giai đoạn đầu, cả nghệ sĩ lẫn NSX âm nhạc có xu hướng chọn chất liệu từ các vùng văn hóa lớn. Cách tiếp cận này giúp tạo ra sự đồng cảm với đông đảo khán giả, nhưng xét ở khía cạnh cá nhân, những sáng tạo ấy mới chỉ dừng ở mức tiệm cận chiều sâu văn hóa. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của dòng chảy này, nhiều nghệ sĩ đã bắt đầu thu hẹp trọng tâm sáng tạo. Thay vì khai thác những đặc trưng văn hóa phổ quát, họ chuyển sang hướng cụ thể hóa, cá nhân hóa và địa phương hóa sản phẩm âm nhạc.
Một trong những ví dụ tiêu biểu là đĩa đơn và MV Bắc Bling của Hòa Minzy, dự án gần đây nhằm quảng bá hình ảnh quê hương Bắc Ninh. Là vùng đất thuộc xứ Kinh Bắc – nơi nổi danh với làn điệu quan họ – ca khúc này đã khéo léo khai thác chất liệu truyền thống qua âm thanh sáo trúc, đàn nhị, đàn nguyệt, phách, trống… vốn gắn liền với không gian dân ca. Phong cách hát xẩm và chèo cũng được lồng ghép tinh tế thông qua phần trình bày của NSƯT Xuân Hinh, tạo thêm chiều sâu văn hóa cho tác phẩm. Bên cạnh đó, ca khúc còn sử dụng các ý lấy từ những bài dân ca quen thuộc như “Mời trầu”, “Người ở đừng về” hay các câu ca dao tục ngữ, khiến lời nhạc trở nên đa tầng, nhiều lớp nghĩa hơn. Không dừng lại ở chất liệu truyền thống, nhà sản xuất MASEW và Tuấn Cry còn thêm vào yếu tố Hip-Hop cùng các đoạn rap bắt tai, tạo nên sức hút đối với khán giả trẻ.
Trong toàn bộ dự án, yếu tố mang đậm tính địa phương nhất chính là phần hình ảnh của MV được đầu tư công phu, vừa giàu tính thẩm mỹ và thời trang, vừa tôn vinh nét đẹp văn hóa truyền thống. Bắc Ninh hiện lên sinh động với hội kéo co làng Hữu Chấp, hội Lim, làng gốm Phù Lãng, cùng các địa danh nổi tiếng như chùa Dâu, đền Bà Chúa Kho… Chính những chi tiết này đã tạo nên bản sắc riêng cho “Bắc Bling”. Nếu quan họ là di sản chung của cả vùng Kinh Bắc, thì cách Hòa Minzy làm nổi bật các yếu tố đặc trưng của quê hương Bắc Ninh đã làm nổi bật sự khác biệt rõ rệt. Bên cạnh đó, nữ ca sĩ cũng khéo léo lồng ghép các hình ảnh văn hóa phổ quát như têm trầu, răng nhuộm đen hay lễ vinh quy bái tổ, thể hiện sự dung hòa giữa cái riêng và cái chung trong văn hóa vùng miền.
Bên cạnh Bắc Bling, album 2025 – Hay không hay lắm vừa phát hành của nghệ sĩ guitar Dzung cũng là một trường hợp tiêu biểu cho xu hướng địa phương hóa âm nhạc. Trò chuyện với ELLE Việt Nam, anh cho biết: “Đây là concept album tôi thực hiện trong suốt hai năm, lấy cảm hứng từ những hành trình xuyên Việt, từ Bắc vào Nam. Ở mỗi vùng đất đi qua, tôi đều ghi âm lại những âm thanh đặc trưng và sử dụng chúng như một loại “nhạc cụ” đặc biệt trong các nhạc phẩm”. Không chỉ dừng ở âm thanh, Dzung còn chủ ý khai thác những câu chuyện riêng biệt của từng địa phương, kết hợp với ngôn ngữ âm nhạc đương đại. “Tôi muốn dùng những chất liệu hiện đại nhất để kể lại câu chuyện lịch sử, văn hóa của từng nơi chốn”, anh chia sẻ.
Với tầm nhìn đó, trong 2025 – Hay không hay lắm, người nghe được dẫn dắt qua nhiều miền đất khác nhau của Việt Nam – từ lễ hội tưởng nhớ Nam Hải Đại tướng quân ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trong ca khúc “Nghinh ông thủy tướng” đến miền Tây với âm thanh đặc trưng của vỏ lãi, tắc ráng… Ta gặp Bạc Liêu qua Rừng điện gió, Bến Tre với Dừa sai trái, Điện Biên trong Pháo và TP.HCM qua Ngập tràn. Không chỉ tái hiện hình ảnh qua âm nhạc, Dzung còn thể hiện chiều sâu sáng tạo trong việc xử lý âm thanh. Anh đưa người nghe về Huế với nhã nhạc cung đình trong Con tàu, về Quảng Bình với Hò khoan Lệ Thủy trong Hay không hay lắm. Bên cạnh đó, nghệ sĩ còn khéo léo sử dụng các đoạn sample độc đáo như tiếng động cơ tàu đánh cá nơi đảo Phú Quý hay âm thanh gió phơn đặc trưng của Hà Tĩnh, góp phần tạo nên không gian âm nhạc giàu chất liệu và đầy tính bản địa.
BÀI LIÊN QUAN
DƯ ĐỊA SÁNG TẠO MỚI
Trong thời đại mà trải nghiệm cá nhân hóa đang trở thành trọng tâm của nhiều nền tảng giải trí với sự hỗ trợ từ các thuật toán thông minh, việc “địa phương hóa” âm nhạc không chỉ là một xu hướng hợp lý mà còn hàm chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc. Với nghệ sĩ, hướng khai thác này góp phần định hình bản sắc cá nhân, bởi mỗi vùng đất và hệ sinh thái văn hóa đi kèm luôn mang nét riêng, không thể hòa lẫn.
Đơn cử, trong album đầu tay Anh bờ vai, cựu thành viên nhóm MONSTAR – Vương Bình – đã được các NSX lựa chọn ca khúc phù hợp để làm nổi bật chất Bến Tre trong từng giai điệu và ca từ, từ đó tạo nên dấu ấn riêng biệt. Trường hợp của Hòa Minzy với Bắc Bling cũng là một minh chứng tương tự. Vượt lên trên kỹ thuật và xu hướng, khi nghệ sĩ được tự do sáng tạo trong không gian mà bản thân quen thuộc, âm nhạc sẽ trở nên chân thực và sâu sắc hơn, như thể cất lên từ những cảm xúc thẳm sâu, nơi mọi thứ bắt nguồn từ trái tim và sự tự do. Đó cũng chính là lý do nghệ sĩ Dzung gọi âm nhạc trong 2025 – Hay không hay lắm là “quê hương trữ tình”, bởi theo anh, nó “bao hàm đầy đủ những nội dung và ý nghĩa mà bản thân muốn truyền đạt bằng âm nhạc: tình yêu quê hương, đất nước”.
Với nhiều người nghe, việc thu hẹp góc nhìn tưởng chừng sẽ hạn chế khả năng tiếp cận. Tuy vậy, chính sự mới mẻ trong nội dung và hình ảnh độc đáo lại khơi gợi tò mò, từ đó tạo ra sức hút riêng. Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và tinh thần thời đại đã góp phần nâng cao chất lượng trải nghiệm, đồng thời mở rộng độ phủ sóng cho sản phẩm. Minh chứng rõ nét nhất là “Bắc Bling: chỉ sau 28 ngày phát hành, MV cán mốc 100 triệu lượt xem – một thành tích hiếm có của V-pop trong vòng 5 năm qua, cho thấy sức sống mạnh mẽ khi âm nhạc biết gắn kết giữa bản sắc và nhu cầu đương đại.
Chia sẻ về tương lai của xu hướng này, nghệ sĩ Dzung nhận định: “Trong thời đại 4.0, hầu như mọi thứ đều có thể tìm thấy trên Internet. Thế nhưng, trải nghiệm của mỗi người với từng vùng đất, từng cảnh vật lại hoàn toàn độc nhất, không thể sao chép. Việc tập trung vào “địa phương hóa” âm nhạc không chỉ gia tăng tính kết nối mà còn mở ra những góc nhìn và cảm nhận mới”. Theo anh, trong bối cảnh toàn cầu hóa, bản sắc cá nhân là điều không thể thiếu. Tuy nhiên, cái riêng ấy lại là kết tinh của những địa phương khác biệt, nên xu hướng này sẽ còn tiếp tục phát triển mạnh mẽ và bền vững. Dù vậy, Dzung cũng gửi gắm một lưu ý quan trọng: “Khi khai thác các yếu tố địa phương hay truyền thống, điều tiên quyết là phải thực hiện một cách chỉn chu, sâu sắc và dựa trên nền tảng nghiên cứu kỹ lưỡng”.
Xem thêm
•DTAP: “Mỗi nghệ sĩ là một hệ DNA âm nhạc cần được giải mã”
•“Die With A Smile”: Bình cũ rượu mới hay xu hướng hoài niệm trong âm nhạc?
•[ELLE Voice] Orange: Âm nhạc cần sự vị tha