Cơn sốt phòng vé của bộ phim chiến tranh Mưa đỏ, tiếp nối thành công bất ngờ của Đào, Phở và Piano vào Tết Nguyên Đán 2024, Địa Đạo dịp lễ 30/4, đã bác bỏ những hoài nghi trước đó về sự “lỗi thời” của một thể loại từng được coi là khó xem đối với người trẻ. Cùng kể chuyện 81 ngày đêm bi tráng trên “đất lửa”, sau Mùi Cỏ Cháy, thành công của Mưa Đỏ là dấu hiệu cho thấy đề tài chiến tranh vẫn còn sức sống mạnh mẽ và đang được làm mới để tiếp cận khán giả hiện đại.
Mùa Hè đỏ lửa trong di sản điện ảnh
Điện ảnh cách mạng và chiến tranh là một thể loại quan trọng, có lịch sử lâu đời của điện ảnh Việt Nam. Từ sau năm 1975, dòng phim này đã có những thay đổi lớn. Giai đoạn bao cấp được xem là thời kỳ hoàng kim của phim chiến tranh, với các tác phẩm được nhà nước đầu tư lớn, tập trung vào việc đề cao tinh thần anh hùng cách mạng và ca ngợi những chiến công vĩ đại của dân tộc. Mục đích chính của những bộ phim này là tuyên truyền, động viên tinh thần và phản ánh trực diện cuộc chiến. Các tác phẩm kinh điển như Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Cánh đồng hoang hay Biệt động Sài Gòn là minh chứng cho một nền điện ảnh mang đậm tính sử thi và tập thể.
Tuy nhiên, khi đất nước bước vào thời kỳ kinh tế thị trường, dòng phim chiến tranh liên tục rơi vào khó khăn. Các nhà làm phim tư nhân né tránh vì chi phí sản xuất lớn và rủi ro doanh thu cao, trong khi các tác phẩm của nhà nước đôi lúc bị đánh giá là sáo mòn, thiếu sự đổi mới trong cách kể chuyện. Đây cũng là lúc điện ảnh Việt Nam bắt đầu một cuộc chuyển mình chậm rãi. Các nhà làm phim có sự giãn cách về thời gian để nhìn lại và chiêm nghiệm về cuộc chiến, tập trung vào những giá trị nhân văn hơn, những bi kịch hậu chiến và số phận của những con người “bé nhỏ”. Những bộ phim như Đừng đốt hay Áo lụa Hà Đông đã tìm được cách tiếp cận mới mẻ, đi sâu vào góc độ nhân bản hơn là chỉ tập trung vào chiến công.
BÀI LIÊN QUAN
Cho đến nay, trận chiến 81 ngày đêm tại Thành cổ Quảng Trị vẫn là một trong những trận đánh khốc liệt nhất của chiến dịch Xuân Hè 1972, góp phần tạo nên bước ngoặt lịch sử, tiến tới ký kết Hiệp định Paris 1973. Sự kiện bi tráng và hào hùng này đã trở thành nguồn cảm hứng cho văn học, âm nhạc và đặc biệt là điện ảnh. 81 ngày đêm trên “đất lửa” đã được khai thác trong hai tác phẩm đáng chú ý là Mùi cỏ cháy (2012) và Mưa đỏ (2025).
Cả hai bộ phim khai thác cùng một bối cảnh lịch sử, cùng tôn vinh sự hy sinh của những người lính trẻ, nhưng đi theo hai cách kể chuyện khác biệt. Trong đó, Mùi cỏ cháy là một trong những tác phẩm đầu tiên và nổi bật nhất trong giai đoạn chuyển mình của dòng phim chiến tranh. Phim lấy cảm hứng từ nhật ký, mang đến một góc nhìn đầy chất thơ và cảm xúc. Mưa đỏ (2025) là tác phẩm điện ảnh mới nhất khai thác sự kiện này. Phim được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai, mang đến một góc nhìn trần trụi hơn, sử thi hơn về sự khốc liệt của chiến trường.
“Mùi Cỏ Cháy” (2012) – hồi ức riêng tư, chan chứa chất thơ và nỗi niềm người lính
Mùi Cỏ Cháy là tác phẩm mang đậm chất thơ của ký ức, lấy cảm hứng từ cuốn nhật ký Mãi mãi tuổi hai mươi của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc. Kịch bản phim được chấp bút bởi Hoàng Nhuận Cầm – nhà thơ trữ tình tiêu biểu của Thơ ca chống Mỹ. Nền tảng nguyên tác là nhật ký đã định hình lên phong cách và tinh thần của toàn tác phẩm. Trên lý thuyết, nhật ký là một thể loại văn học đặc biệt. Nó là những ghi chép trực tiếp, chân thực về cảm xúc, suy tư và trải nghiệm của một cá nhân tại một thời điểm nhất định. Nó mang tính chủ quan, riêng tư và giàu chất tự sự.
Do đó, phim không tập trung vào các sự kiện lớn, mà đi sâu vào nội tâm, tình bạn và những giấc mơ lãng mạn của bốn chàng sinh viên từ Hà Nội: Hoàng, Thành, Thăng, Long. Hình ảnh những chàng trai trẻ với đàn guitar và những giấc mộng dang dở của tuổi 18, 20 đã mang đến một vẻ đẹp đượm buồn, khơi gợi nhiệt huyết và cả sự bi thương, mất mát của tuổi trẻ trong bom đạn. Mùi Cỏ Cháy cho thấy lịch sử không chỉ được viết bằng những con số hay chiến công, mà còn bằng những cảm xúc, những giấc mơ, và những cái chết thầm lặng.
Mùi cỏ cháy sử dụng nhiều cảnh quay mang tính biểu tượng, lồng ghép hồi ức và thực tại một cách tinh tế để tạo nên một không gian đầy cảm xúc và suy tư. Cách kể chuyện phi tuyến tính làm tăng chất thơ và sự ám ảnh, khiến người xem như đang đọc một trang nhật ký được chuyển thể thành hình ảnh. Phim giúp người xem cảm nhận được nỗi đau riêng lẻ trong một cuộc chiến chung.
Dù không nhận được đầu tư lớn và doanh thu cũng không mấy tích cực vào thời điểm ấy, Mùi Cỏ Cháy vẫn được giới chuyên môn đón nhận. Phim giành được nhiều giải thưởng lớn như Cánh Diều Vàng cho Phim truyện nhựa xuất sắc nhất, Biên kịch xuất sắc nhất, và giải Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam. Thành tích này khẳng định giá trị nghệ thuật và cách tiếp cận nhân văn, mới mẻ của tác phẩm, mở ra một hướng đi quan trọng cho dòng phim chiến tranh sau này.
BÀI LIÊN QUAN
“Mưa Đỏ” (2025) và tầm vóc bi tráng của một bản hùng ca
Nếu Mùi Cỏ Cháy là một lời tự sự, thì Mưa Đỏ là một bản hùng ca mang đậm tính sử thi. Phim được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai, một cựu chiến binh đã từng chiến đấu tại Thành cổ Quảng Trị. Khác với nhật ký, tiểu thuyết cho phép xây dựng câu chuyện với quy mô lớn hơn, nhiều tuyến nhân vật, sự kiện và góc nhìn đa chiều. Chính nền tảng này đã giúp Mưa Đỏ mang đến một góc nhìn trần trụi và sử thi hơn về sự khốc liệt của chiến trường. Phim không chỉ kể câu chuyện của một vài cá nhân, mà là một bức tranh toàn cảnh về tinh thần chiến đấu và sự đoàn kết của toàn bộ quân đội, dân tộc. Đáng chú ý, tác phẩm còn đề cập đến những góc nhìn khác, như những cuộc đàm phán, thương thảo then chốt, sự xuất hiện của những nhân vật phỏng theo nguyên mẫu lịch sử… qua đó tạo nên một diễn ngôn đa chiều về cuộc chiến.
Để tái hiện tầm vóc bi tráng, Mưa Đỏ được đầu tư lớn về kinh phí và kỹ thuật. Bộ phim đã được thực hiện tại phim trường rộng 50 ha bên bờ sông Thạch Hãn, nơi diễn ra 85% thời lượng phim. Các cảnh quay được xây dựng hoành tráng với kỹ xảo hiện đại và những đại cảnh chiến đấu khốc liệt, trần trụi, đúng như cái tên “Mưa Đỏ”. Các đại cảnh chiến đấu hoành tráng đều được xây dựng tỉ mỉ để thể hiện một câu chuyện mang tính hùng ca, khác hẳn với chất trữ tình của Mùi cỏ cháy.
Cộng hưởng với tính thời điểm và bối cảnh khi cả nước hướng tới kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Mưa Đỏ đã tạo nên một hiện tượng thương mại và hiệu ứng xã hội mạnh mẽ. Theo số liệu thống kê, phim thu về hơn 50 tỷ đồng chỉ sau ngày đầu ra rạp, vượt qua nhiều bom tấn quốc tế cùng thời điểm. Khán giả, đặc biệt là người trẻ, đón nhận tích cực ngay từ những suất chiếu đầu tiên. Điều này cho thấy đề tài lịch sử, với sự đầu tư đúng mức và chiến lược tiếp cận hiệu quả, hoàn toàn có thể trở thành một bom tấn thương mại, thu hút đại chúng và khơi dậy lòng tự hào dân tộc trong thế hệ mới.
81 ngày đêm máu lửa trên đất Thành cổ đã lùi xa vào quá khứ, nhưng di sản và những ký ức về nó vẫn còn sống mãi trong lòng dân tộc, được tiếp nối qua những tác phẩm nghệ thuật. Mùi Cỏ Cháy và Mưa Đỏ, dù khác biệt về phong cách, đã cùng nhau chứng minh rằng đề tài chiến tranh không hề lỗi thời hay xa lạ với khán giả hiện đại. Mỗi tác phẩm là một mảnh ghép quan trọng, bổ sung cho nhau để hoàn thiện bức tranh về một mùa Hè bi tráng và hào hùng.
Xem thêm
•[Review phim] “Sinh Vạn Vật”: Bản trường ca về con người, thời cuộc và môi trường sống
•Review tập 1-2 “Ngự Trù của Bạo Chúa”: Phim Hàn xuyên không có đáng xem?
•[Review phim] “Aema”: Tác phẩm bóc trần ngành công nghiệp điện ảnh vật hóa phụ nữ
Nhóm thực hiện
Bài: Hoàng Thúy Vân
