Tự nhiên, mọi người sinh ra đều khác nhau. Dẫu mười anh chị em cùng cha mẹ sống chung một nhà cũng mỗi người một tính nết. Và bảy tỉ cá thể của nhân loại hiện nay là bảy tỉ con người khác nhau. Cho nên tôi thích ý tưởng lãng mạn mỗi người ngự trị một hành tinh trong cuốn Hoàng tử bé của Antoine de Saint Exupéry hơn kiểu gộp hết đàn ông về sao Hỏa và đàn bà về sao Kim của John Gray.

Kiểu đúc kết “đàn ông thì luôn vầy đàn bà thì luôn vậy” có thể thú vị ngộ nghĩnh, có thể đúng với một số người, nhưng không luôn đúng với tất cả. Thí dụ: “Sự khác nhau giữa đàn ông và đàn bà là: đàn ông nói điều mình biết, đàn bà nói điều mình thích”. Bạn thử nhìn quanh mình xem, bao nhiêu ông từ chính khách cho tới lái taxi phát ngôn vô tội vạ những điều mà họ biết lờ mờ hoặc không biết tý gì cả. Còn đàn bà “khéo ăn khéo nói” chắc gì chỉ nói điều mình thích? Một người làm giỏi công việc đối ngoại, tiếp xúc khách hàng chẳng hạn, thì dù nam hay nữ cũng biết nói điều người ta muốn nghe, và muốn thuyết phục thì người nói phải vừa biết vừa thích điều mình nói.

Những đúc kết rập khuôn chỉ phù hợp với một xã hội nhất đinh hay một một giai đoạn nào đó. Thay đổi thời gian và không gian, chúng sẽ không còn giá trị nữa. Chẳng hạn John Gray (ở Mỹ, viết cuốn sách cách đây 20 năm) cho rằng gặp vấn đề khó khăn, đàn ông vùi đầu vào công việc để giải quyết, còn đàn bà thì qua nhà hàng xóm ngồi lê đôi mách. Quan sát thực tế xã hội Việt Nam hiện nay thì thấy: khi đối đầu với khó khăn trong cuộc sống, có những người đàn bà xoay sở ba đầu sáu tay để vun vén cho chồng con (truyền thống từ thời bà Tú Xương), trong khi không ít đàn ông rủ nhau ra quán nhậu hòng tìm cách giải quyết.

Đàn ông và đàn bà bẩm sinh có những điểm khác nhau về mặt sinh học. Trong quá trình trưởng thành, mọi người đều chịu ảnh hưởng của môi trường sống, gia đình, trường học, hội đoàn, phường xã, báo đài, internet, cả những yếu tố riêng biệt như sức khỏe từng người, khiến cho tính cách từng người khác nhau và từng nhóm người có những đặc điểm chung khi so với những nhóm người trưởng thành trong môi trường khác. Người Việt (bất kể nam/nữ) sẽ có chung những đặc điểm nhất đinh gọi là dân tộc tính, khác người Úc hay Nam Phi. Nhưng người Việt ở thành thị lại có những suy nghĩ và cư xử khác người Việt ở nông thôn. Thu hẹp nhóm so sánh thành người giàu/người nghèo, người già/người trẻ, người nam/người nữ, người này/người kia… đều dễ thấy những khác biệt nổi lên trên những điểm chung giống nhau.

Một trắc nghiệm về khác biệt giữa nam và nữ trong nhận thức và ứng xử đã cho những kết quả khác nhau khi thực hiện ở những nhóm người khác nhau. Ở các xã hội Âu – Mỹ, sự khác nhau là 2%. Ở Trung Quốc, tỷ lệ cao hơn. Ở các nước châu Phi Hồi giáo, tỷ lệ còn cao hơn nữa. Xã hội càng bất bình đẳng giới thì sự khác biệt giữa đàn ông và đàn bà càng lớn. Ngoài ra, ở xã hội văn minh, người ta tôn trọng sự khác biệt, trong khi ở xã hội lạc hậu, người ta lợi dụng sự khác biệt để thiết lập trật tự tôn ti, khiến nhóm này có ưu thế hơn nhóm kia, đẩy khoảng cách khác biệt thêm lớn.

Nói “Đàn ông sao Hỏa, đàn bà sao Kim” là một cách nói vui, không còn hợp thời nữa. Quyển sách của Gray từng bán đắt như tôm tươi ở Mỹ hồi cuối thế kỷ trước, bây giờ không mấy ai đọc. Vì tâm lý con người luôn thay đổi. Thời đại này, mỗi cá nhân đều muốn mình độc đáo, mình là mình, không trộn lẫn vô đám đông nào cả. Một người là một tinh cầu đặc biệt tìm kiếm một tinh cầu đặc biệt khác để song hành trong vũ trụ bao la.