Nghệ sĩ Trần Nữ Yên Khê: “Ranh Giới” không chỉ là tác phẩm nghệ thuật

Trần Nữ Yên Khê là nữ nghệ sĩ nổi tiếng từng được cả thế giới biết đến qua những vai diễn để đời trong các bộ phim của đạo diễn Trần Anh Hùng (Mùi đu đủ xanh, Xích lô, Mùa hè chiều thẳng đứng…). Bên cạnh niềm đam mê điện ảnh, nữ nghệ sĩ còn có mối quan tâm sâu sắc với kiến trúc nội thất và đã sáng tạo nên nhiều tác phẩm trang trí cũng như trang phục dành cho phim ảnh mang tính cách tân thẩm mỹ. Tác phẩm với tên gọi “Ranh Giới” được nữ nghệ sĩ Yên Khê thiết kế và thực hiện bởi nhà chế tác sơn mài Hanoia, ghi dấu lần đầu tiên một tác phẩm nghệ thuật của Việt Nam tham gia phiên đấu giá nghệ thuật danh tiếng của nhà Christie. 

Chào Yên Khê. Khán giả biết đến chị nhiều hơn khi sắm vai “nàng thơ” trong các tác phẩm điện ảnh của Đạo diễn Trần Anh Hùng. Chúc mừng chị ở vai trò mới – ELLE tạm gọi như vậy vì không mấy ai biết đến một phần tài năng khác ở con người của chị – một nhà thiết kế đồ thủ công mỹ nghệ. Chị có thể chia sẻ thêm với ELLE Việt Nam về “vai trò” này của mình không?

Đây không phải là sở thích hay thử nghiệm. Ngay từ bộ phim “Mùi đu đủ xanh”, tôi đã là cố vấn nghệ thuật cho Trần Anh Hùng. Tôi vẽ các họa tiết và lựa chọn màu sắc cho các bối cảnh của phim. Lúc đó, tôi đang theo học tại ngôi trường Camondo, ngành thiết kế và kiến trúc nội thất.

Mãi về sau này, sau khi thiết kế trang phục và bối cảnh cho phim “Rừng Nauy”, tôi mới tự nói với bản thân rằng mình sẽ dành nhiều thời gian hơn cho công việc này và đây là thời điểm hoàn hảo để tôi thể hiện bản thân qua ngôn ngữ thiết kế.

Hanoia by YênKhê – One off piece from Hanoia on Vimeo.

Ý tưởng của tác phẩm sơn mài Ranh Giới đến từ đâu, thưa chị? Và cái tên Ranh Giới thể hiện điều gì?

Với Ranh Giới, tôi muốn nêu lên vấn đề về các đường biên phòng, các lãnh thổ, các đợt di dân, bản sắc và những giới hạn địa lý cũng như tâm lý. Đó đã và đang là một vấn đề mang tính thời sự trên thế giới, đặc biệt trong xã hội hiện đại ngày nay.

Đồng thời, đây cũng là một chủ đề liên quan trực tiếp đến bản thân tôi: là người Pháp hay người Việt? Diễn viên hay nhà thiết kế? Đâu là ranh giới?

Phải chăng, đó chính là lý do khiến Ranh Giới được chọn lựa để tham gia cuộc đấu giá “Thiết kế Á châu đương đại” của nhà đấu giá nghệ thuật lớn nhất thế giới, Christie?

Với chủ đề “Thiết kế Á châu đương đại”, nhà Christie kỳ vọng vào những tác phẩm nghệ thuật đại diện cho những cuộc đối thoại kéo dài từ quá khứ đến hiện tại và tương lai. Chúng phải kết hợp hài hòa nét thanh tao của mỹ thuật hiện đại với tay nghề thủ công điêu luyện. Ranh Giới đề cập đến một vấn đề luôn tôn tại trong quá khứ và ngày càng trở nên “nóng” hơn trong xã hội hiện đại qua những hình khối và sắc màu truyền thống. Màu đỏ và vàng da cam biểu trưng cho đền chùa và văn hóa Việt. Hình dáng chiếc nón đại diện cho người con gái Việt Nam. Và bằng tài nghệ của mình, các nghệ nhân Hanoia, với một sự thành thạo tinh tế, đã thực hiện được những yêu cầu nghệ thuật và kỹ thuật mà Ranh Giới đòi hỏi.

Nhìn vào những hoa văn trên Ranh Giới, người ta dễ tưởng tượng đến những bông hoa mềm mại, uyển chuyển như vẻ đẹp quyến rũ của người con gái Việt nhưng nhìn kỹ lại, lồng trong đó là những dây gai bện vào nhau tạo thành hình khối. Ý đồ thực sự của nhà thiết kế là gì khi tạo ra những họa tiết như vậy, thưa chị?

Tôi sáng tạo ra một họa tiết lấy cảm hứng từ cây cỏ, bất đối xứng và khoáng đạt. Nhưng ta cũng có thể thấy trên tác phẩm những ngọn lửa đang xâm chiếm hình tròn màu đen. Màu đỏ với tôi là sắc màu mang tính đối nghịch cao nhất trong các sắc màu. Màu đỏ có thể biểu đạt cả tình yêu lẫn sự giận giữ, hạnh phúc lẫn sự nguy hiểm, sức sống mãnh liệt cũng như sự hủy diệt… Màu đen với hiệu ứng phản chiếu đi sâu thêm vào chủ đề về ranh giới giữa hiện thực và ảo ảnh. Sau đó, ta nhận thấy mạch của những họa tiết này được cấu thành từ những sợi dây thép gai, thể hiện sự thù địch và khiêu khích nhưng lại mang ánh vàng. Ranh Giới là tổng hợp của sự tương phản và đối lập và là phép ẩn dụ cho sự thù địch của các đường ranh giới. Đây là một vấn đề mang tính thời sự và sẽ dần trở nên nguy cấp do các yếu tố chính trị, địa lý cũng như khí hậu.

Đồ vật mang tính nghệ thuật được đề cập đến phải đại diện cho triết lý sáng tạo của Yên Khê, điều ấy được thể hiện ra sao trong Ranh Giới?

Tôi muốn chạm đến cảm xúc của người xem. Các tác phẩm nghệ thuật chỉ đẹp khi chúng tạo ra cảm xúc và đem lại ý nghĩa cho người biết thưởng thức chúng.

Chị yêu thích những tác phẩm nào của mình? Kể cho chúng tôi nghe nhé! Và Ranh Giới đang nằm ở đâu trong trái tim nghệ thuật của chị?

Những tác phẩm tôi yêu thích nhất sẽ xuất hiện sớm trong tương lai!

“Vai diễn” trong tương lai gần nhất của Yên Khê sẽ là gì? Một nữ diễn viên hay là một nhà thiết kế?

Cả hai!

Xin cảm ơn chị về cuộc trò chuyện thú vị để khán giả có thể khám phá và biết đến nhiều hơn một “tài năng” khác trong con người nữ diễn viên Yên Khê!